Strijd om beleid is vaak een zichtbare strijd tussen personen of organisaties. Die letterlijk tegenover elkaar staan, in zalen of op straat. Beleid is mensenwerk, het beeld klopt. Beleid is naast de strijd om de macht tussen spelers ook een strijd om ideeën.
Denk aan het ‘discours’ over duurzaam vervoer, de al of niet zelfredzame zorg of de landbouw van de toekomst. Dat gaat inhoudelijk om rivaliserende concepten die om de zoveel tijd plaats maken voor elkaar. Bestuurskundigen spreken over verbale vernieuwing (Mark van Twist, uit 1994 alweer, maar zie ook zijn ‘Woorden wisselen’ uit 2018). Dan gaat het niet om taalkundige trucjes (al spelen die wel een rol), maar in essentie om het wisselen van dominante verhalen. Bij beleid draait het ook om de strijd tussen winnende verhalen.
In de bestuurskunde bestaat al zo’n twintig jaar relatief veel aandacht voor deze verhalende kant van beleid. Hoe werkt zo’n wissel van verhalen precies? Duidelijk is dat kennis daarin een belangrijke rol speelt, wetenschappelijke en professionele kennis. Maar ook en gelukkig ook steeds vaker de ervaringsverhalen, verhalen uit de community van gebruikers en betrokkenen op afstand.
Onzichtbare concepten
In de praktijk valt de aandacht voor het conceptuele karakter van beleid mij weleens tegen. In beleidsnota’s of presentaties is het soms zoeken naar een duidelijk en zichtbaar uitgesproken idee. Of het tegenovergestelde gebeurt, aan een beleidsaanpak worden zoveel concepten tegelijk opgehangen dat wie het ‘verhaal’ wil volgen of begrijpen verdwijnt in het spreekwoordelijke bos. Duik maar eens in een plan voor een gemiddeld zorgvraagstuk, dat gaat over eigen regie, preventie, positieve gezondheid, van alles en nog wat wordt er vaak bijgesleept.
Rond beleid vindt een wedstrijd plaats tussen wetenschappelijke, professionele en ervaringsverhalen. Wie wint in dit licht chaotische spel? Wie de storystelling beheerst maakt in ieder geval een goede kans. Degene die snapt en begrijpt hoe ‘framing’ werkt (de blik sturen vanuit bepaalde waarden en perspectieven), goed is in timing en aandacht heeft voor wie de afzender is van het verhaal, komt heel ver. Net zoals het beheersen van mediatechniek, van Twitter, video of bijvoorbeeld de podcast.
Betekenis van ervaringsverhalen
Speciale aandacht vraagt de plaats van ervaringsverhalen op dit beleidspodium. Enige tijd terug (2018) publiceerde kennisinstituut Movisie daarover een leerzame publicatie (‘Ervaringskennis in beleid, 2018’). Met tal van praktische tips om die ervaringsverhalen op te halen en te verspreiden. Een enkel kritisch ervaringsverhaal nog worden weggezet als een incident. Als meerdere ervaringsverhalen, heet verhaal van de beleving, worden gebundeld tot een gedeeld verhaal wordt het effect minder krachtig. Bijzonder leerzaam is ook de opmerking de ambtenaren met hun professionele en ‘eigen ervaringsverhalen’ niet zomaar weg te zetten. De wedstrijd om het winnende verhaal is gebaat bij eerlijke spelregels.
Blijven (uit)wisselen
Voor het uitwisselen van al die verhalen bestaan geen eenduidige en herkenbare arena. Beleidsverhalen duiken overal op, online en offline, en in het formele en informele circuit. Dat is niet erg, maar juist een grote kans voor goede spelers. Als het maar wel tot uitwisseling en luisteren komt. Wie bijvoorbeeld Twitter actief volgt ziet dat rond sommige thema’s geen sprake meer van strijd om verhalen om maar een culturele strijd tussen wereldbeelden, culturele conflicten.