Drie jaar terug. We voerden met bewoners een intensief gesprek, over ‘de agenda van de toekomst’. Van alles kwam voorbij, sociale cohesie, gezellige winkelstraten, vergroening van de gemeente, het schrale aanbod voor kunst en cultuur, vereenzaming. Een mevrouw achteraan zei niet zo veel. Net op tijd zag ik haar nog zitten. ‘Wat hebben we gemist?’. Ze zweeg even en zei .. armoede…. Wat ik niet zou vergeten was ‘patat’. Het verhaal over kinderen die dagen achterelkaar alleen patat aten. Iedereen werd stil. Was dit het thema van de toekomst?
Community-reseach naar armoede
Armoede is een verhaal van alle tijden. Het verhaal ook van instituties die daar met man en macht tegen vechten. In Den Haag ben ik ‘weg’ van STEK, Stichting Kerk en Stad. Jaarlijks maken zij met hun vrijwillige pastoraal medewerkers een rapport over armoede in de stad. Een intelligente vorm van community-research, die door beleidsprofessionals gretig wordt gelezen en gebruikt.
Objectief of subjectief
Wie in het verhaal van armoede duikt, ziet de complexiteit. Het begint al met de definitie. Economen gebruiken soms een objectieve definitie. Met dat bedrag per maand ben je arm. Daar begint natuurlijk al het debat, met hetzelfde bedrag kun je op de ene plek meer dan op de andere plaats. Op kwalitatieve wijze wordt een oplossing gezocht. Van armoede is sprake wanneer je minder hebt dan nodig om te kunnen leven. Ook dat is arbitrair, maar geeft al meer richting.
Antropologen en sociologen wijze op het relatieve karakter van armoede. Armoede is ook een subjectief concept. Wie in een arme wijk woont omringd door rijke mensen ‘voelt’ zich simpelweg armer.
Toegang en armoede
Boeiend is ook de benadering om armoede niet terug te brengen tot geld alleen. Dan gaat het om toegang tot onderwijs, juridische rechten en sociale contacten. Dan gaat het om de kans om ‘uit de val van armoede te komen’. Wie tijdelijk krap zit, maar wel goed ingebed is in de samenleving, heeft meer kans om uit de armoede te komen. Armoedebestrijding gaat in deze zienswijze om veel meer dan lenen of schenken van geld. Bekend maar ook omstreden is het concept ‘de cultuur van armoede’. Armoede wordt zo een nog een breder verhaal waarin ook aspecten als verminderde kans op criminaliteit of de mindset een rol spelen (‘de wil om je er uit te vechten’).
Moderne armoedebestrijding richt zich steeds meer op de psychologie van wie arm is. Zo richten schuldhulpverleners zich meer en meer op coaching en het ‘meenemen’ van familie en vrienden, een systemische aanpak van armoede. Op dit moment ben ik zo actief betrokken bij een gemeente rond mobility mentoring, waarin dit aspect veel aandacht krijgt. Het goede van die aanpak is dat het accent wat verschuift en verbreed naar ook de hulpverlening, het professionele systeem. Is hun aanpak nog wel de juiste?
Ondernemerschap als panacee
Op mondiale schaal groeit het debat over de structurele kant van armoede. Dan gaat het niet zozeer om hulpverleners of loketprofessionals maar om instituties. Zo komen steeds meer twijfels op over het werken met micro-kredieten, is kleinschalig ondernemerschap voldoende om uit armoede te komen? Iets is beter dan niets, maar niet voor niets staat nu ook sociale en financiële ongelijkheid op de agenda en het functioneren van (financiële) instituties. Armoede en de aanpak daarvan wordt zo wel een heel groot verhaal, maar dat is ook nodig.
Schaarste
Verfrissend en blikverruimend vind ik prachtige studie over schaarste. ‘Scarcity, Why Having Too Little Means So Much’ van Sendhil Mullainathan en Eldar Shafir, uit 2013, waarin het accent ligt op armoede en schaarste. In dit boek speelt vooral de ervaring van armoede een rol. Ze veroordelen de middle-class blik op armoede waarin vooral het accent op criminaliteit ligt en minder op lijden. Ze tonen begrip voor impulsgedrag, zoals geld dat binnen is meteen weer besteden aan iets dat wellicht luxe is. Schaarste zorgt voor verlies van lange termijn oriëntatie en voorzichtig gedrag. Als je grote haast hebt, wil je weleens je autogordels vergeten. Schaarste is ook een tunnel. Boeiend is de aandacht voor de kracht van overlevingskunst. Wie te weinig heeft wordt ook creatief. Vergelijk het met de analoge camera van vroeger, je moest beter dan nu nadenken voor je klikte, zoveel kansen zijn er niet.
Wordt vervolgd.