Het is van mijn oude helden, en hij gaat maar door! Ik heb het over Edward de Bono, wereldberoemd geworden met zijn vele boeken over ‘lateraal denken’. Denk bijvoorbeeld aan zes hoeden, manieren om via relatief simpele creatieve technieken een nieuw perspectief op een vraagstuk te krijgen. Zo’n blik, ‘kijken met nieuwe ogen’, dat is het waar het hem bij creativiteit om draait. Hij is niet zozeer gefocust op artistieke creativiteit, als wel op het uitvinden van nieuwe producten of (bedrijfs-)processen.
Na een in 2015 al 47 jarige carrière is hij, begrijpelijkerwijs, vooral wat aan het terugblikken, en doet dat nog steeds messcherp. Zo kraakt hij in het boek ‘Serious Creativity’ heel wat noten, lees misverstanden, over creativiteit. De Bono is inmiddels overigens 87.
Sfeervol en creatief?
Een eerste ‘misverstand’ doet best wat pijn. Mensen in een gezellige sfeer brengen, weg uit de scherpe modus van alledag, hij vindt het maar zinloos. Althans, je kunt volgens hem hetzelfde effect in nano-seconden bereiken met een goede creatieve techniek. Daar hoef je dus niet voor in een bosrijke omgeving of zo te gaan zitten. Au.
Doe het alleen
Daarnaast uit hij zijn hekel aan brain-stormen. Dat geeft maar tijdsverlies, in een groep moet je steeds gaan argumenteren waarom jouw aanpak de beste is, en dat kost maar tijd. Creativiteit en participatie, daar heeft hij niks mee. Hij houdt wel van brain-sailing, dat kan ook alleen, waarin je ‘de geest’ steeds andere afslagen laat nemen.
Van informatie naar advies? Nee
Het belangrijkste, en voor mij ook meest geloofwaardige punt, gaat over de kloof tussen informatie verzamelen en komen met creatieve oplossingen. Veel consultants of professionele adviseurs volstaan met ‘onderzoek’. Ze spreken een x aantal mensen, en komen dan met adviezen. Daar heeft De Bono ernstige bedenkingen bij. Ja, denkbaar is dat de verzamelde informatie aantoont dat iets goed werkt. Niks meer aan doen, strik eromheen, en houdt het zoals het was. Vaak komen natuurlijk wel problemen bovendrijven, en dan begint voor hem de creatieve ellende. Vaak slaan onderzoekers dan wat aan het freewheelen, en komen met ‘nieuwe’ oplossingen en adviezen. En dan gaat het mis, ze koppelen hun bevindingen dan aan inzichten die ze bewust of onbewust al kennen. Eigen stokpaardjes, oplossingen die ze al elders gebruiken, van nieuw denken is bijna nooit sprake.
Geen logica
Hij maakt daarbij het interessante onderscheid tussen ‘actief’ en ‘passief’ beraadslagen. Actief beraadslagen staat voor analytisch en logisch nadenken, zoals toetsen aan criteria. Dit heeft vaak als resultaat ‘meer van hetzelfde’. Passief nadenken is de geest de vrije ruimte geven, met hulp van de al eerder genoemde laterale technieken. Een voorbeeld, zoek een oplossing door een denkbeeldig gesprek aan te gaan met ‘verschillende personages’. Hoe zou een (vul zelf maar in) dit aanpakken? Hij noemt dit soort technieken ook ‘provocaties’, de geest wordt gedwongen ‘vreemde’ richtingen op te zoeken. Creativiteit is in die passieve visie een proces van zelf-organisatie.
De Bono is, geen misverstanden, wel degelijk een man van de logica. Leuke ideetjes bij elkaar harken is voor hem geen creativiteit. Een creatief idee of concept is iets dat zowel nieuw als waardevol is. Dat is een leuke taalvondst, een creatief idee is per definitie een waardevol idee. Logica speelt wel een rol, maar pas achteraf. Iets kan op het eerste gezicht vreemd of vergezocht zijn, als het werkt is het achteraf logisch, begrijpelijk en verstandig.
Hypothese-tunnel
Hij heeft op zich niets tegen rationele onderzoekers. Die werken met een hypothese en gaan deze vervolgens actief testen. Vragen stellen, kijken of een idee of voorstel een argumentenonderzoek doorstaat, prima. Maar hij laakt het werken met een beperkt aantal hypotheses (zoals vaak gebeurt). Zo komen de rationele onderzoekers al snel in een tunnel terecht, waar ze andere, nieuwe denksporen te snel uitsluiten.
Creatief informatie verzamelen
Creativiteit, tenslotte, gaat niet alleen over nieuwe producten of concepten. Hij wijst ook op het belang van creatieve methoden voor het verzamelen van informatie, een creatieve onderzoeksopzet. Hier moest ik wel even om glimlachen, zo kom je wellicht toch weer in die zo verafschuwde bosrijke omgeving terecht!
De wijsheid komt met de jaren? De Bono was er al snel bij, maar laat niet na vijf decennia nog steeds ‘te scoren’. Blijkbaar doet creativiteit iets positiefs, met mensen?