tekst: Eelco Koolhaas, 28 juli 2021
1 DE AMBITIE!
Dit is de ambitie voor de komende periode, de tweede helft van 2021, Kempen op het Podium. Directe aanleiding vormt het traject van de provinciale omgevingsagenda. Op de achtergrond speelt de ‘beweging’ die al langer gaande is rond de Kempen. Het verhaal van de Kempen vraagt om herijking. Kempen op het Podium staat voor een kort maar enthousiasmerend traject om die nieuwe geschiedenis recht te doen en samen met – bestaande en nieuwe – hoofdrolspelers te vertalen naar actuele beleidsadviezen! De handschoen voor die uitdaging wordt opgepakt door Ministerie van Verhalen, in coproductie met een nieuw te vormen Team Omgevingsscan Kempen (zie hierna).
2 TERUG IN DE TIJD
Even terug in de tijd, het boeiende verhaal van de Kempen, een voorzet:
De huidige sociaaleconomische structuur van de Kempen is in hoge mate af te leiden van de fysieke (on)mogelijkheden van het gebied. Voordat de mens zich uitvoerig met de inrichting van het gebied ging bezighouden, bestond de Kempen grotendeels uit zandgronden, afgewisseld met beekdalen en grotere en kleinere hoogveentjes. De eerste landbouwers bouwden met moeite hun bestaan op door een heide economie op te zetten (voor schapen en turfwinning) en door kleinere gebieden om te zetten naar akker- en graslanden.
Door de moeilijk te ontginnen gronden werd de Kempen in de negentiende eeuw als een verre uithoek gezien en daardoor geschikt voor het situeren van zware, gevaarlijke en vervuilende industrie (nucleair, zink, koper, radium, munitie). Door deze industrialisatie, de aanwezigheid van goedkope arbeidskrachten en de aanleg van spoorlijnen en kanalen, vestigden ook andere bedrijven zich in de Kempen zoals sigarenfabrieken en textielfabrieken.
Vanaf de jaren 1930 veranderde het ondernemerschap in de Kempen. Er ontstonden hoogwaardige industriële conglomeraten in de nabijheid van het gebied, ondersteund door de aanwezigheid van (technische) universiteiten. Tijdens de wederopbouw na WO II werd sterk gestuurd op de verdere ruimtelijke en economische ontwikkeling van de Kempen. Rond 1965 kenmerkte het zuidoosten van Brabant, en met name Eindhoven, zich daardoor als een gebied met een sterke industriële concentratie. De bevolking nam toe en zowel de stad als de omliggende dorpen breidden zich uit. De jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw kenden economische dips die een weerslag hadden op zuidoost Brabant. De stimuleringsprogramma’s die hieruit volgden zorgden voor de huidige sterke economische positie van het stedelijke gebied. Deze positie heeft zijn uitstraling naar de perifere gebieden en zorgt voor de huidige en sterke aanwezigheid van de midden- en kleinbedrijven, in de vorm van toeleveranciers, maakindustrie, bouwbedrijven en logistieke bedrijven in de Kempen.
3 EERSTE OBSERVATIES
Direct al twee ‘observaties’.
Open grenzen. De eerste is feitelijk, wat zich in Kempen economisch, sociaal en cultureel voltrekt is nauw verbonden met de bredere omgeving. Open grenzen met andere streken betekent voortdurende evolutie. Wie daar midden inzit ziet dat zelf soms te laat (‘de verandering is al begonnen’).
Zoeken naar patronen. Wie een omgevingsscan voor de Kempen maakt kijkt naar patronen. Wat zijn de trends? Niet alleen naar symptomen of afzonderlijke ‘issues’. Maar naar bewegingen, die soms slechts zichtbaar zijn. Dat betekent ‘uit zoomen’, maar ook op onderdelen de diepte ingaan, voor een echt goed begrip.
4 BLIK NAAR DE TOEKOMST
We kijken verder, van ‘nu’ naar de nabije en verdere toekomst, en maken even een ‘begin’:
De groei en het productievolume van de agrarische sector is tot stilstand gekomen. In plaats daarvan wordt er juist op zoek gegaan naar kwalitatieve groei.
Ook het groene karakter van de Kempen kent een positieve ontwikkeling in kwaliteit van de verschillende natuurgebieden door deze met elkaar te verbinden.
Ruimtelijk heeft de Kempen als landelijke regio veel te bieden voor de huidige bewoners maar ook voor het stedelijk gebied. De agrarische sector en de recreatieve en toeristische sector zijn daarom eveneens van groot economisch belang in de regio.
De MKB-bedrijven bestaan naast de agrarische en toeristische sector voor een groot gedeelte uit maakindustrie welke veelal toeleverancier zijn van (Multi-)nationals gevestigd in het stedelijk gebied.
5 DENKEN IN OPLOSSINGEN
Oplossingen voor de toekomst zijn eveneens ‘patronen’. Het gaat niet om bandjes plakken of een ‘stoere’ snelle fix, maar om een beweging die op den duur waarde toevoegt. Wie inzet op een omgevingsscan, zet in op een meerjaren visie en een ‘zichzelf versterkende ontwikkeling’. Geen losse maatregelen, maar een degelijke verzameling van met elkaar verbonden beslissingen, dat is de inzet!
Het idee is bij de scan meer dan de huidige stakeholders te betrekken. Het gaat om de leiders van nu en de toekomst. Bij het traject worden ook de jongere leiders van de toekomst uitdrukkelijk betrokken, het gaat ook om hun toekomst. Waarbij het gaat om meer dan alleen de formele leiders, maar ook ‘de natuurlijke leiders’, met een invloedrijke stem (dat kan overigens best samengaan, maar dat hoeft dus niet!)
Met die leiders, op een inspirerende wijze bij elkaar gebracht en begeleid, organiseren we in het komende halfjaar een motiverend leertraject, gericht op concrete resultaten.
6 KEMPEN OP HET PODIUM, AANSPREKENDE AANPAK
Het gaat om actie-onderzoek, gericht op praktische oplossingen en maatregelen maar op een manier die aanspreekt en ook toegevoegde waarde voor alle deelnemers. Anders gezegd, ‘iedereen leert er wat van!’
Kritische vrienden. Het leidende motto is ‘Kempen op het Podium’, waarbij we letterlijk langsgaan bij onze ‘critical friends’. Van MKB, Rabo, de cultuurhistorische partners en veel meer. In overleg met een nieuw te vormen team omgevingsscan Kempen starten we met een grondige ‘membercheck’, waarbij we uitdrukkelijk dus ook de leiders van de toekomst in het verhaal betrokken.
Hoofd en hart. De richtinggevende vragen raken hoofd (cijfers en analyse) en hart (‘persoonlijke ervaringen’)
Aansprekend documenteren. De aanpak is hybride, online en offline wisselen elkaar af, waarbij via een communicatie-platform op aansprekende wijze iedereen de voortgang volgt.
Afwisselende vormen. Dit betekent onder andere kleinschalige ontbijtmeetings, korte rondleidingen en werkbezoekjes afwisselen met kennisclips en foto en filmrapportage. We zorgen dat iedereen op aansprekende wijze het podium krijgt.
Korte periode, cyclische aanpak. We plannen en voeren uit, organiseren halverwege een scherpe op leren gerichte reflectie en draaien een tweede ronde! December 2021 is het tijdstip van oplevering.
7 SPELREGELS
Bij rapportage en beleidsadvies gelden uitdrukkelijk een aantal spelregels (samen nog eens aan te scherpen!
Oog voor ‘onder de oppervlakte’. We kijken en vragen uitdrukkelijk naar ‘stromen’ in en rond De Kempen die we niet of nauwelijks zien, economisch, sociaal, cultureel (en mogelijk andere aspecten!)
Aandacht voor het Kempen gevoel. Het gaat om meer dan een cleane analyse. Diepe gevoelens voor een streek en regionale identiteit is altijd een kracht. We zoomen ook in op ‘het Kempen-gevoel’, en onderzoeken hoe daar voordeel mee te halen is, voor ‘iedereen’.
80-20 principe. Tijd en energie zijn per definitie beperkt, zeker als gaat om omgevingsbeleid. Wat zijn de belangrijkste knoppen om aan te draaien, om een zichzelf versterkende beweging op gang te zetten?
Het belang van de buren. Beter een goede buur dan een verre vriend. Kempen kijkt ook uitdrukkelijk naar het belang van de buren, zonder zichzelf uiteraard buiten spel te zetten!
8 ORGANISATIE
Ministerie van Verhalen neemt het voortouw bij deze productie. Bij het maken van inhoudelijke voorzetten, faciliteren en organiseren, technische ondersteuning en de genoemde aansprekende verslaglegging.
Drie rondes
We kiezen – heel praktisch – voor een aanpak in drie ‘cyclische’ rondes, met direct na elke ronde een aansprekende rapportage.
Ronde 1 ‘ACHTER DE COULISSEN‘
Dit is de opstartfase, periode augustus – half september. Die bestaat uit vier componenten: 1A Oprichten & bij elkaar komen van ‘team’ Kempen op het Podium. We denken aan 3-5 mensen, als aanjaagteam.
Bij voorkeur is steun van een informele en kleine groep Kempen Omgevingsscan, met ‘natuurlijke leiders’, voor klankbord, een werving deelnemers.
1B Kritische vrienden, het aanleggen van een (voorlopige) deelnemerslijst
Het leidende motto is ‘Kempen op het Podium’, waarbij we letterlijk langsgaan bij onze ‘critical friends’. Van MKB, Rabo, de cultuurhistorische partners en veel meer. In overleg met een nieuw te vormen team omgevingsscan Kempen starten we met een grondige ‘membercheck’, waarbij we uitdrukkelijk dus ook de leiders van de toekomst in het verhaal betrokken.
1C Hoofd en hart, voor de eerste maal ‘verzamelen’ van issues, ‘feiten’, perspectieven en leidende vragen, denkbare cases en indien aanwezig foto- en filmmateriaal.
De richtinggevende vragen raken hoofd (cijfers en analyse) en hart (‘persoonlijke ervaringen’)
1D Plannen (voor zover al mogelijk) van afspraken voor combinatie-interviews, werkbezoeken, andere fysieke ontmoetingen (o.a. ‘ontbijtgesprekjes’) en online-calls.
Dit betekent onder andere kleinschalige ontbijtmeetings, korte rondleidingen en werkbezoekjes afwisselen met kennisclips en foto en filmrapportage. We zorgen dat iedereen op aansprekende wijze het podium krijgt.
EERSTE RAPPORTAGE
Aansprekende en toegankelijke rapportage, in magazine-vorm, online, half september.
Ronde 2 ‘KEMPEN OP HET PODIUM’
‘Geïnspireerd’ door het voorwerk gaan we het veld in. Eelco Koolhaas is steeds ‘regisseur’, waar mogelijk & wenselijk worden ‘gasten’ gevraagd om aan te schuiven. Het gaat om de periode september en oktober (met eventueel uitloop begin november).
2A Combinatie-interviews, we zetten in op circa 20. Met ‘leiders’ van nu en de toekomst.
2B Werkbezoeken en & of ontbijtsessies. We denken aan 6 van deze ontmoetingen. Aansprekende plekken, representatief voor het Kempen van nu en in de toekomst worden bezocht. Kijktour met aansluitend een vraaggesprek of een debat.
2C Online-calls. Bij de online calls kiezen we voor een thematische insteek, met experts
2D Filmopnames. Inhoudelijke hoogtepunten (bijzondere lessen, plaatsen en mensen) worden op film vastgelegd. Het gaat steeds om korte films!
TWEEDE RAPPORTAGE
Opnieuw in magazine-vorm en online, ditmaal aangevuld met films!
Ronde 3 ‘OMGEVINGSSCAN KEMPEN’
We werken toe naar conclusies en aanbevelingen, in 3 stappen. We zitten in november, met uitloop december 2021.
A Delphi-onderzoek.
We leggen de belangrijkste bevindingen voor aan politiek-bestuurlijke hoofdrolspelers, voor feedback en constructieve kritiek.
B Voorbereiden Expositie Kempen op het Podium
We maken een aansprekende rapportage, online en (hoogstwaarschijnlijk!) in de vorm van een expositie, met tekst en beelden
C Expositie-sessie(s)
Grootschalige of verspreid in kleinschalige meetings in Kempen-kern.
EINDRAPPORTAGE
Samenvattende eindrapportage, online en fysiek.
Budget
De begroting voor het werk in deze drie ronden is voor de eerste ronde 5000 euro ex BTW, de tweede ronde 7.500 euro ex BTW en de derde ronde 5000 euro ex BTW. Daarnaast vragen we voor materialen, vormgeving en korte films 2.500 ex BTW. In dit budget zitten – voor de goede orde – alle genoemde ‘posten en kosten’!
Het totaal voor deze productie is 20.000 euro ex BTW.
Daarbij houden we een bandbreedte aan, naar beneden en naar boven van 5000 euro ex BTW. Dit heeft bij de min maar met de agenda van hoofdrolspelers of (we verwachten het niet!) nieuwe corona-maatregelen die realisatie ‘net’ toch iets lastiger maken. Bij de max gaat het om enthousiasme, extra behoefte aan verdieping of fraaiere vormgeving, bijvoorbeeld een extra film. Uiteraard zullen we daarover tijdig in overleg met de opdrachtgever treden.
Logistieke kosten voor bijvoorbeeld een werkontbijt vallen buiten deze begroting (we verwachten dat daar wellicht met de betrokken partijen gunstige afspraken over te maken zijn).
